Nostalgia, solidarność, (im)potencja. Obrazy polskiej migracji w kinie europejskim (od niepodległości do współczesności) Wrocław

Przedstawiając wieloaspektową analizę około 200 europejskich filmów fabularnych, w których pojawiają się polscy imigranci w rolach pierwszo- i drugoplanowych, autor książki Nostalgia, solidarność, (im)potencja śledzi zawiłe losy polskiej migracji na srebrnym ekranie na przestrzeni ponad stu lat. Krisa Van Heuckeloma interesują powiązania aspektów lokalnych i globalnych, zmienność wizerunku emigrantów w czasie oraz możliwości usytuowania produkcji filmowej w perspektywie transnarodowej. Wśród kluczowych koncepcji wyznaczających główną oś tematyczną książki najważniejsze są europejskość i modernizacja. W wielu filmach postacie polskich migrantów są portretowane jako „bliscy Inni” – podobni ze względu na wspólne dziedzictwo kulturowe czy kolor skóry, ale jednocześnie różni, ponieważ zamieszkują obszar peryferyjny kojarzony z zacofaniem. Kris Van Heuckelom – prof. dr, pracownik Katedry Kulturoznawstwa Katolickiego Uniwersytetu w Leuven, prodziekan Wydziału Humanistycznego ds. współpracy międzynarodowej; polonista i kulturoznawca; jego dorobek naukowy obejmuje książki takie jak: „Patrzeć w promień od ziemi odbity”. Wizualność w poezji Czesława Miłosza (2004), (Un)masking Bruno Schulz. New Combinations, Further Fragmentations, Ultimate Reintegrations (2009, współred. Dieter De Bruyn), Polish Literature in Transformation (2013, red. Ursula Phillips przy współpracy z Knutem Andreasem Grimstadem i Krisem Van Heuckelomem), European Cinema after the Wall. Screening East–West Mobility (2014, współred. Leen Engelen), Polish Migrants in European Film 1918–2017 (2019). Spis treści: Przedmowa Wstęp. „Patrząc ponad granicami” na polskich migrantów Cele i zakres badań Korpus i metodologia 1. Od romantyzmu do europeizacji: znaczenia kulturowe (polskich) migracji w dobie nowoczesności Polskie migracje i ich kulturowy rezonans Migracja, nowoczesna nostalgia i „etniczna kiczyfikacja” Modernizacja, europeizacja i polska „bliska Inność” 2. Bawić, bawić i jeszcze raz bawić: polskie (i niby-polskie) gwiazdy w kinie międzywojennym (1918–1939) Międzynarodowa migracja i wczesne kino Artyści i gwiazdy estrady w drodze: Negri, Kiepura, Popesco „Rosyjska moda” (w obrębie i poza obrębem Francji) Pola Negri jako Mania Walkowska, robotnica fabryki papierosów Filmowe transformacje Jana Kiepury: od „pospolitego” człowieka do gwiazdy estrady Niemiecki comeback Poli Negri: Wiera Kowalska jako „kobieta z walizką” w Mazurze (1935) Elvire Popesco jako ekscentryczna, uwodzicielska i romantyczna „kuzynka z Warszawy” Tożsamość ekspatriancka jako czynnik rozrywki: Popesco i Sacha Guitry Cudzoziemcy (Polacy) na ekranie i podwójny brak „autentycznej bezpośredniości” O „francuskim wyjątku” raz jeszcze: „żona polskiego robotnika” oraz Toni Jeana Renoira (1935) 3. Ekspatrianci, uciekinierzy, imigranci: polskie postacie w filmie wojennym i zimnowojennym (1940–1980) Aktualizacja (i zamknięcie) międzywojennego paradygmatu: Kiepura, Renoir, Fedora (Negri) Bohaterowie wojenni i zdrajcy: polskie akcenty i podteksty w brytyjskim kinie wojennym Teatr europejski w obiektywie brytyjskim (i szwajcarskim): osoby przesiedlone a przyszłość Starego Kontynentu Testowanie polsko-brytyjskiej lojalności i heroizmu: zimnowojenni uciekinierzy i tajni agenci Polska dzielność odzyskana: solidarność outsiderów w Nieletnim świadku (1959) Między neorealizmem, romantyzmem a geopolityką: powojenny pryzmat włoski Oszuści (1959): szukanie (na próżno) polskiego gastarbeitera Projektowanie (i kwestionowanie) nowoczesnego życia: „starzy” i „nowi” imigranci w dobie europejskiej modernizacji Transformacja lat 70.: patologie imigranckie (i dążenie do kobiecości) 4. Solidarność (i jej brak) na ekranie, teraz i niegdyś: polscy imigranci w kinie schyłku zimnej wojny Efekt Andrzeja Wajdy i rozliczne oblicza solidarności Prześwietlanie transgranicznej mobilności Polaków (mężczyzn) na ekranie Uwikłania recepcji: druga zimna wojna i pokryzysowa ekonomika Alegorie pracy, neoliberalizmu i narodu: (polski) dom Jerzego Skolimowskiego w Londynie Polscy reżyserzy na wychodźstwie i ich artystyczne porażki Wychodźcy-robotnicy na skraju morderczego obłędu Francusko-polskie papierowe małżeństwa (i ich dramatyczne zakończenia) Za „szklaną kurtyną”: problematyzacja emigracji okresu Solidarności Późne lata 80.: współczesny wydźwięk historycznych wydarzeń 5. B udowanie kapitalizmu z ludzką twarzą (czy bez): polscy migranci w kinie postkomunistycznym (1990–2004) Porzucając „paryski bruk”: od uchodźstwa po migrację zarobkową Zbigniew Zamachowski powraca (ze zdwojoną mocą) Geopolityczne parametry integracji i przebudowy: domy, okna i rusztowania Przegrani modernizacji, homo sovieticus i neoliberalni przedsiębiorcy Kwestionowanie (i przywracanie) domowości: stopnie nostalgicznej odnowy Przypadek Niemiec: podzielone i dysfunkcyjne rodziny po zjednoczeniu Austriacki zwrot akcji: kapitalizm bez ludzkiej twarzy Zalążki polsko-brytyjskich romansów Przednie szyby i (ukryte) kamery: voyeurystyczne włoskie spojrzenie Dawne i nowe polskie migracje: solidarność w epoce neoliberalizmu i globalizacji 6. M odernizacja poprzez europeizację? „Swobodnie przemieszczający się” Polacy w filmach europejskich po rozszerzeniu UE (2005–) Polski Instytut Sztuki Filmowej (2005–) i wzrost koprodukcji z udziałem Polski Podbój Wysp Brytyjskich (po rozszerzeniu UE, przed i po Brexicie) (Nie)wspinanie się po drabinie: Polska, Białoruś, Rosja, Ukraina W drodze ku dywersyfikacji? „Białe kołnierzyki” z Polski w „rozszerzonej Europie” Kontynuacja paradygmatu po 1989 r.: diagnostyka i potencjał (naprawczy) Polska migracja przez pryzmat odmienności: nieustabilizowane tożsamości i „szczątkowa” Inność Przywracanie równowagi moralnej: równoległe historie, równoległe doświadczenia Polscy aktorzy „rodzice”, filmowcy o mieszanym rodowodzie i związki międzypokoleniowe Od Polańskiego do Pawlikowskiego: autobiografizm, konteksty polskie i „biała” Inność O Pawle Pawlikowskim raz jeszcze: Zimna wojna (2018) Zakończenie. Migracyjne ciągłości (i ciągi dalsze) Spis ilustracji Bibliografia Filmografia (1918–2022) Indeks tytułów filmów Indeks nazwisk