Bawełna, samowary i Sartowie. Muzułmańskie okrainy carskiej Rosji 1795-1916 (E-book) Rybnik

Dni imperiów i sfer wpływów dobiegły końca mówił w Warszawie Barack Obama, mając oczywiście na myśli Rosję i zapewne słynne stwierdzenie Putina o największej tragedii geopolitycznej końca XX w. Początki owego myślenia geopolitycznego sięgają korzeniami XIX stulecia, kiedy to Rosji carskiej udało się podbić słabe chanaty muzułmańskie na Zakaukaziu i w Azji Środkowej. Te ostatnie, nota bene, wtedy, kiedy państwo rosyjskie miało się reformować wewnętrznie. I tak się wewnętrznie reformowało, że doszło aż nad Araks i Amu-darię. Jakoś tak wyszło. W Londynie z nerwów obgryzano paznokcie. Wejdą do Indii, czy nie wejdą? Nie weszli. Wtedy to właśnie ukształtował się świat pojęć, wyobrażeń, a nawet pewnej specyficznej mentalności Wielkiej Gry, która odżyła w nieco zmienionej formie podczas zimnej wojny, a i dziś ma się całkiem dobrze. Okrucieństwo podbojów i strach podbitych miały zapewnić spokój, stabilizację i pozwolić na realizację misji cywilizacyjnej. Co z niej wyszło? Szkoda mówić. Wpadka goniła wpadkę. Tak, carscy wysłannicy nie wszystko zdążyli popsuć. To też trzeba umieć. A czego nie zdołali zniszczyć, za to już bardziej metodycznie wezmą się bolszewicy. Uderzające jest jednak, jak wiele z tego kolonialnego eksperymentu carskiej, ale tej petersbursko-oświeconej, Rosji zostało w Związku Sowieckim... A jeśli cokolwiek przydarzyło się dobrego, to głównie za sprawą wszelkiej maści podejrzanych i odmieńców: sekciarzy, obcych kolonistów, dysydentów religijnych, Tatarów, Ormian, Żydów, Polaków, rodzimej inteligencji... O tym wszystkim jest właśnie ta książka. Nikt nie zrozumie dobrze Rosji w Europie, dopóki nie zobaczy jej w Azji jak stwierdził jeden z angielskich obserwatorów rosyjskiego pochodu ku wrotom Indii. Spis treści: Wykaz skrótów Wstęp I. „Pod mieczem Rosji Wschód się chyli” 1. „Teatr wydarzeń politycznych”. Kaukaz przed podbojem 2. „Kaukazie drżyj: idzie Jermołow!”. Podbój 3. „...Cały kraj skąpany był w rosyjskiej krwi”. Urządzanie Zakaukazia 4. „Azja Środkowa”. Narodziny pojęcia 5. (Etno)krajobraz przed bitwą. O ludach i plemionach Azji Środkowej 6. „...Po łupy, po perskie, po chiwańskie...” O moralnym prawie do ujarzmiania stepu 7. „Wrota Azji”. Rosja i Kazachowie 8. „Świat bez historii” i „giganci zionący ogniem”. Rosja i chanaty środkowoazjatyckie przed podbojem 9. „Wojna z Kokandem kosztowała nas więcej niż inne wojny...” 10. „Mądry mułło, chcemy przegnać Rosjan!” Wojna z Bucharą 11. „Na Chiwę!” 12. „Niech żyje Skobielew i jego wiarusy”. Podbój Turkmenów 13. „Błagali, by ich chronić...” Przyłączenie Pamiru 14. „Osiągaliśmy tylko najbliższe cele...” Strategia podbojów? 15. O dwóch takich, co wojnę malowali. Wojna i sztuka: Wierieszczagin i Karazin 16. Od Wołgi do Gangesu. Rosja i Indie 17. „W Europie byliśmy Tatarami...” Narodziny eurazjatyzmu 18. „Grzesznik przeklęty, wróg świata i religii”. Co myśleli pokonani o zdobywcach? II. Krzyż i półksiężyc 1. Islam.ru. 195 2. Święta Ruś i „muchammedanskija religija”. Rosja i islam 3. „...Przybyłem, by objawić wam dobrą wolę Jej Imperatorskiej Mości”. Islam oswojony 4. Kochać Allaha, służyć Carowi i... nie wierzyć Tatarom. „Pożyteczni” muzułmanie 5. „Oni w głębi duszy nie są w ogóle muzułmanami”. Islam Kazachów 6. „Mój szariat – to mój miecz”. Islam Turkmenów 7. „Jednych przeklinał, drugich błogosławił”. Święte rody 8. Mułło, powróż mi z liter Koranu. O miejscowych „zabobonach” 9. Groby świętych 10. „Skakali jakby postradali rozum”. Bractwa religijne 11. Sekta Zikry. Kaukaski sufizm 12. „Religia jest tajemnicą”. Sekty ezoteryczne Zakaukazia 13. „Zawsze był Ali”. Pamirscy ismailici 14. „Szyici wyróżniają się większym fanatyzmem” 15. „Sprawują się przyzwoicie...” Bahaici 16. Szyici, sunnici i „panislamizm” 17. „Byki”. Żydzi górscy 18. „Męskie westalki”. Kult ognia na Półwyspie Apszerońskim 19. „Czciciele diabła”. Jezydzi 20. „Może kiedyś wśród modlących się ujrzymy Sarta i Kirgiza”. Prawosławni misjonarze w Azji Środkowej 21. „...Otaczali cerkiew, padali na kolana i bili jej pokłony”. Kałmucy i prawosławie 22. „Szkoda, że nasza cerkiew tutaj jest taka biedna”. Prawosławni misjonarze na Kaukazie 23. Haj Ekegeci i „heretycy”. Chrześcijaństwo ormiańskie 24. „Jakiś inny naród”. Chrześcijaństwo „zarmenizowane” III. „Wszystkie narodowości Turkiestanu” 1. Jak pytać o narodowość? 2. „Nie ma plemienia Sartów...” O tworzeniu bytów etnicznych 3. „Kim są owi czarodzieje?” „Ujgurzy” i Dunganie 4. „Turecki kolos”. Narodziny panturkizmu IV. „Czyż nie dość już naszych zasług…?” Rosyjska „misja cywilizacyjna” 1. Boże, byle nie do Turkiestanu! Administracja 2. „Powydawali fortuny na stanowiska...” Indirect rule 3. „Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki”. Miasta 4. „Jak domki z kart”. Trzęsienia ziemi 5 „...Byleby zaczęła się komunikacja...” 6. Woda 7. „Po co robić z dobrego pasterza złego rolnika?” Jak nie „ucywilizowano” Kurdów 8. Dobrodziejstwa sianokosów 9. Bawełniana gorączka 10. Bo mieli szpadle i motyki. Bezpieczeństwo publiczne 11. „Przecież Bóg zabrania mahometanom picia wódki”. Alkohol 12. Opium na wagę srebra 13. „Kapłanki wesela i miłości”. Prostytucja 14. „Niech muzułmańskie kobiety chodzą z zakrytą twarzą”. Ewolucja ubioru kobiecego 15. „Tu dużo rozpustników”. Pederastia 16. „W każdej czajchanie samowar z Tuły”. Herbata 17. „Nasi tabibowie są nieukami...” Medycyna 18. „Dywanik i książka”. Szkolnictwo 19. „Mamy inną szkołę...” Armia 20. „Gdy przelano rosyjską krew”. Powstanie 1916 r. 21. Rewolucjoniści w tiubietiejkach? Muzułmanie i ruch robotniczy 22. „Nie jesteśmy stadem baranów”. Reformatorzy z kręgu dżadydów V. „Gdzie się w Azji «Rus» osiedli...” Zmiany mapy etnicznej 1. „Szli ludzie bezdomni...” Rosyjska kolonizacja Azji Środkowej 2. Synowie raskołu. Staroobrzędowcy w Azji Środkowej 3. Wallenrodowie, inżynierowie, zesłańcy. Polacy w Azji Środkowej 4. Ein Dorf, Ein Glaube. Niemcy w Azji Środkowej 5. „...Rosjan cechuje humanitaryzm...” Migranci z Chińskiego Turkiestanu 6. „Nigdy człowiek cywilizowany nie zastąpi krajowca...” Rosjanie w Kraju Zakaspijskim 7. „Rosjan tu mało i nie mają kapitałów...” 8. „Sarty, istne żydy i pijawki” 9. „Hinduski lichwiarz ze swoją sakiewką” 10. „Rosjanin zajmuje się rolnictwem z konieczności...” 11. „Na pewno nas nie zdradzą...” Ormianie na Zakaukaziu 12. „Niewolnicy złej i ciemnej siły”. „Wojna ormiańko-tatarska” 1905 r. 13. „Wciąż przywdziewają swe teutońskie ubrania...” Niemcy na Zakaukaziu 14. „Nasi muzułmanie brali je za Cyganki...” Rosyjska kolonizacja Zakaukazia 15. „W kandały nas zakowali i za Kawkaz pognali”. Rosyjscy sekciarze na Zakaukaziu 16. „Ciepły Sybir”. Polacy na Zakaukaziu VI. Podsumowanie Apendyks Indeksy