Podatki i prawo podatkowe (PDF) Piotrków Trybunalski

Tytuł Podatki i prawo podatkowe Autorzy Andrzej Gomułowicz, Dominik Mączyński Język polski Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska SA ISBN 978-83-8328-112-4 Seria Akademicka. Podręczniki Obowiązkowe Rok wydania 2022 Liczba stron 744 Format pdf Spis treści Wykaz skrótów.............................................................................................................. 25 Przedmowa..................................................................................................................... 29 Część pierwsza ZARYS TEORII PODATKU Rozdział I Zagadnienia ogólne – aspekt ewolucyjny koncepcji podatkowych.................... 35 Od arki Noego do Neumarka............................................................................. 35 Cechy wspólne koncepcji podatkowych........................................................... 40 Rozdział II Poprzednicy Adama Smitha....................................................................................... 43 Kameraliści............................................................................................................ 43 Fizjokraci............................................................................................................... 46 Rozdział III Myśl podatkowa Adama Smitha................................................................................ 49 1. Wprowadzenie...................................................................................................... 49 1.1. Model dzierżawy podatkowej...................................................................... 50 1.2. Przemyślenia podatkowe Monteskiusza.................................................... 51 3. Liberalizm gospodarczy............................................................................... 52 Zasady podatkowe i ich znaczenie..................................................................... 53 2.1. Zasada dogodności opodatkowania........................................................... 53 2.2. Zasada pewności opodatkowania............................................................... 54 2.3. Zasada taniości opodatkowania.................................................................. 55 2.4. Zasada równomierności opodatkowania................................................... 57 3. Koncepcja przerzucalności podatków............................................................... 59 3.1. Przerzucanie podatku od renty gruntowej................................................ 60 3.2. Przerzucanie podatku od czynszu z domu................................................ 61 3.3. Przerzucanie podatku od zysku.................................................................. 61 3.4. Przerzucanie podatku od płac..................................................................... 62 3.5. Przerzucanie podatków od towarów konsumpcyjnych........................... 63 4. Polityka fiskalna i jej założenia........................................................................... 63 5. Odniesienia do koncepcji Smitha....................................................................... 65 Rozdział IV Myśl podatkowa Davida Ricardo.............................................................................. 67 Wprowadzenie...................................................................................................... 67 Koncepcja przerzucalności podatków............................................................... 68 2.1. Różnice między poglądami Adama Smitha i Davida Ricardo............... 68 2.2. Przerzucanie podatku od renty gruntowej................................................ 69 2.3. Przerzucanie podatku od zysku.................................................................. 70 2.4. Przerzucanie podatku od płac..................................................................... 70 3. Reguła edynburska i jej znaczenie..................................................................... 70 Rozdział V Koncepcja równej ofiary finansowej......................................................................... 73 Wprowadzenie...................................................................................................... 73 Zasada równości ofiar Johna Stuarta Milla...................................................... 74 Kontynuatorzy szkoły Milla............................................................................... 75 3.1. Tezy Francisa Ysidra Edgewortha............................................................... 75 3.2. Alternatywne reguły koncepcji równej ofiary.......................................... 76 4. Wnioski.................................................................................................................. 77 Rozdział VI Myśl podatkowa Adolfa Wagnera............................................................................. 79 Wprowadzenie...................................................................................................... 79 Socjalna funkcja opodatkowania....................................................................... 80 Zasady podatkowe................................................................................................ 84 3.1. Zasady polityki finansowej.......................................................................... 84 3.2. Zasady gospodarcze...................................................................................... 85 3.3. Zasada sprawiedliwości................................................................................ 86 3.4. Zasady zarządzania podatkami.................................................................. 87 4. Wnioski.................................................................................................................. 88 Rozdział VII Myśl podatkowa Fritza Neumarka............................................................................ 89 Wprowadzenie...................................................................................................... 89 Zasady podatkowe Fritza Neumarka................................................................. 90 2.1. Zasady fiskalno-budżetowe.......................................................................... 91 2.2. Zasady etyczno-społeczne............................................................................ 92 2.3. Zasady ekonomiczne..................................................................................... 93 2.4. Zasady techniki podatkowej........................................................................ 94 3. Wnioski.................................................................................................................. 95 Rozdział VIII Koncepcja ekwiwalencji a koncepcja zdolności płatniczej.................................. 97 Wprowadzenie...................................................................................................... 97 Założenia koncepcji ekwiwalencji...................................................................... 98 Założenia koncepcji zdolności płatniczej......................................................... 100 Rozdział IX Pojęcie podatku............................................................................................................. 103 Wprowadzenie...................................................................................................... 103 Aspekt ustrojowy podatku.................................................................................. 106 2.1. Konstytucja a podatki – zagadnienia ogólne............................................ 107 2.2. Podatki w polskich konstytucjach.............................................................. 110 3. Zasady podatkowe sformułowane przez Trybunał Konstytucyjny.............. 115 3.1. Pozycja i znaczenie Trybunału Konstytucyjnego..................................... 115 3.2. Zasady podatkowe – sposób rozumienia................................................... 118 3.3. Zasada legalizmu........................................................................................... 119 3.4. Zasada praworządności................................................................................ 120 3.5. Zasada demokratycznego państwa prawnego........................................... 122 3.6. Zasada wyłączności ustawy w kształtowaniu obowiązków podatkowych.................................................................................................. 122 3.7. Zasada zakazu retroaktywności prawa podatkowego............................. 125 3.8. Zasada zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa podatkowego.................................................................................................. 127 3.9. Zasada sprawiedliwości opodatkowania.................................................... 138 3.10. Zasada roczności podatku........................................................................... 145 3.11. Zasada proporcjonalności............................................................................ 146 3.11.1. Kolizja dwóch konstytucyjnych wartości....................................... 146 3.11.2. Zasada proporcjonalności – treść i znaczenie............................... 147 3.12. Zasada zakazu zmiany prawa podatkowego w trybie przewidzianym dla ustawy budżetowej.................................................................................. 151 4. Aspekt ekonomiczny podatku............................................................................ 151 5. Aspekt prawny podatku...................................................................................... 152 6. Podatek a opłata.................................................................................................... 155 7. Konstrukcja prawna podatku............................................................................. 156 7.1. Podmiot podatku........................................................................................... 157 7.2. Przedmiot podatku....................................................................................... 160 7.3. Podstawa podatku......................................................................................... 161 7.4. Stawki podatkowe.......................................................................................... 164 7.5. Ulgi podatkowe, umorzenia, kategorie podmiotów zwolnionych od podatku..................................................................................................... 168 8. Klasyfikacja podatków......................................................................................... 169 8.1. Podatki przychodowe.................................................................................... 170 8.2. Podatki dochodowe....................................................................................... 171 8.3. Podatki majątkowe........................................................................................ 172 8.4. Podatki konsumpcyjne................................................................................. 173 Rozdział X Prawo podatkowe.......................................................................................................... 175 1. Pojęcie i zakres prawa podatkowego.................................................................. 175 1.1. Kryteria służące wyodrębnieniu prawa podatkowego – zagadnienia ogólne.............................................................................................................. 175 1.2. Kryterium przedmiotu................................................................................. 176 1.3. Kryterium podmiotu.................................................................................... 177 1.4. Kryterium zasad przewodnich.................................................................... 178 1.5. Kryterium metody regulacji........................................................................ 179 6. Kryterium funkcji regulacji......................................................................... 180 Związki prawa podatkowego z innymi gałęziami prawa................................ 180 2.1. Zagadnienia ogólne....................................................................................... 180 2.2. Prawo podatkowe a prawo finansów publicznych.................................... 181 2.3. Prawo podatkowe a prawo administracyjne............................................. 181 2.4. Prawo podatkowe a prawo cywilne............................................................ 182 3. Proces legislacyjny prawodawstwa podatkowego – uwarunkowania polityczne i proceduralne.................................................................................... 183 3.1. Konstytucyjna regulacja państwa prawnego............................................. 183 3.2. Aspekt kultury politycznej i prawnej......................................................... 184 3.3. Aspekt proceduralny..................................................................................... 184 3.4. Badania postlegislacyjne.............................................................................. 187 3.5. Odpowiedzialność władzy publicznej za bezprawie legislacyjne........... 188 3.6. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a prawodawstwo podatkowe...................................................................................................... 189 3.7. Prawo podatkowe – zasadnicze mankamenty.......................................... 190 4. Źródła prawa podatkowego................................................................................ 191 4.1. Zagadnienia ogólne....................................................................................... 191 4.2. Konstytucja i jej znaczenie........................................................................... 192 4.3. Ustawa podatkowa i jej znaczenie............................................................... 194 4.4. Międzynarodowe umowy podatkowe i ich znaczenie............................. 195 4.5. Rozporządzenia w sprawach podatkowych i ich znaczenie.................... 196 4.6. Akty prawa miejscowego.............................................................................. 199 4.7. Następstwa niekonstytucyjności przepisów podatkowych..................... 201 5. Prawo unijne jako źródło prawa podatkowego................................................ 205 5.1. Zasady ogólne prawa unijnego – prawo sędziowskie............................... 205 5.1.1. Prawo unijne a prawo krajowe – zagadnienia norm kolizyjnych .... 206 5.2. Zasada bezpośredniej skuteczności i zasada pierwszeństwa – aspekt konstytucyjny................................................................................................. 209 5.2.1. Relacje między art. 8 ust. 1 a art. 90 ust. 1 Konstytucji................ 210 5.2.2. Umowy międzynarodowe jako źródło prawa................................. 211 5.2.3. Przekazanie kompetencji organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu „w niektórych sprawach”..... 211 5.2.4. Znaczenie Konstytucji w obowiązującym po akcesji porządku normatywnym..................................................................................... 213 5.2.5. Konstytucyjna zasada wyłączności ustawy podatkowej a zasada pierwszeństwa prawa unijnego i zasada bezpośredniego skutku...................................................................... 216 5.3. Odmowa zastosowania prawa krajowego.................................................. 218 5.4. Wykładnia prounijna.................................................................................... 218 6. Prawotwórstwo sądowe jako źródło prawa....................................................... 221 6.1. Znaczenie judykatury Najwyższego Trybunału Administracyjnego.... 221 6.2. Judykatura WSA i NSA – znaczenie funkcji prawotwórczej.................. 222 6.2.1. Niepisane źródła prawa i ich znaczenie........................................... 222 6.2.2. Konstytucyjny aspekt prawotwórstwa sądowego.......................... 225 6.2.3. Wady pozytywistycznej koncepcji źródeł prawa........................... 228 6.2.4. Koncepcja hermeneutyki................................................................... 232 6.3. Sędziowski autorytet a prawotwórstwo sądowe........................................ 234 6.3.1. Sędziowski autorytet – uwarunkowania i znaczenie..................... 234 6.3.2. Aksjologia a prawo............................................................................. 240 6.3.3. Prawo sędziowskie.............................................................................. 242 6.3.4. Formuła precedensu – sędziowskie dylematy................................ 246 6.3.5. Kwalifikowane ułomności prawa a prawotwórstwo sędziowskie.......................................................................................... 248 6.4. Orzecznicza funkcja Trybunału Sprawiedliwości UE............................. 250 7. Wykładnia prawa podatkowego......................................................................... 253 7.1. Wprowadzenie............................................................................................... 253 7.2. Przyczyny nieporozumień interpretacyjnych........................................... 254 7.3. Systematyka reguł wykładni........................................................................ 255 7.4. Reguły językowe............................................................................................ 256 7.5. Reguły systemowe......................................................................................... 259 7.6. Reguły funkcjonalne..................................................................................... 260 7.7. Reguły intertemporalne............................................................................... 262 7.7.1. Decyzja prawodawcy wyrażona bezpośrednio w przepisach prawa podatkowego............................................................................ 262 7.7.2. Orzeczenia sądu.................................................................................. 263 8. Etapy stosowania prawa podatkowego.............................................................. 265 Rozdział XI Prawo podatkowe a prawo cywilne........................................................................... 269 Wprowadzenie...................................................................................................... 269 Właściwość tekstu ustawy podatkowej............................................................. 271 2.1. Definicje w tekście ustawy podatkowej...................................................... 271 2.2. Pojęcia używane w ustawach podatkowych a pojęcia używane w prawie cywilnym....................................................................................... 272 3. Stan faktyczny ukształtowany wolą stron umowy a obowiązek podatkowy............................................................................................................. 272 4. Obejście ustawy podatkowej za pomocą instytucji prawa cywilnego.......... 275 4.1. Obejście prawa podatkowego – aspekt ewolucyjny.................................. 275 4.2. Obejście prawa podatkowego – istota i charakter.................................... 280 5. Wnioski.................................................................................................................. 283 Rozdział XII Sankcje w prawie podatkowym.................................................................................. 285 Wprowadzenie...................................................................................................... 285 Charakter prawny sankcji podatkowych.......................................................... 286 Systematyka sankcji podatkowych.................................................................... 288 Wykaz sankcji podatkowych.............................................................................. 289 Sankcje podatkowe a sankcje karne skarbowe................................................. 293 Wnioski.................................................................................................................. 294 Rozdział XIII System podatkowy........................................................................................................ 295 Aspekt definicyjny................................................................................................ 295 System podatkowy – spojrzenie w przeszłość.................................................. 298 Przesłanki budowy systemu podatkowego....................................................... 300 3.1. Zasada trwałej wydajności podatku........................................................... 300 3.1.1. Zasada ekonomiczności podatku..................................................... 301 3.1.2. Realność podstaw opodatkowania................................................... 301 3.1.3. Formy opodatkowania a wydajność................................................. 302 3.1.4. Zasada wewnętrznej spójności.......................................................... 302 3.1.5. Zasada zewnętrznej spójności........................................................... 303 3.1.6. Ustrojowa legalność opodatkowania............................................... 303 3.2. Zasada sprawiedliwości opodatkowania.................................................... 304 3.3. Filozoficzne formuły sprawiedliwości a sprawiedliwość podatkowa.... 306 3.4. Aspekty sprawiedliwości podatkowej........................................................ 307 3.4.1. Powszechność opodatkowania......................................................... 308 3.4.2. Równomierność opodatkowania...................................................... 309 3.5. Sprawiedliwość opodatkowania a grupy nacisku..................................... 310 4. System podatkowy a polityk............................................................................... 311 5. System podatkowy a granice opodatkowania.................................................. 315 5.1. Ekonomiczna absolutna granica opodatkowania..................................... 315 5.2. Ekonomicznie względne granice opodatkowania.................................... 316 5.2.1. Efekt Laffera i jego znaczenie............................................................ 317 5.2.2. Naruszenie źródła podatku............................................................... 318 5.2.3. Naruszenie zasad podatkowych....................................................... 319 5.2.4. Naruszanie celów gospodarczych.................................................... 320 5.3. Psychologiczne granice opodatkowania.................................................... 321 6. System podatkowy a polityka podatkowa......................................................... 322 6.1. Nauka o podatkach a polityka podatkowa................................................ 322 6.2. Przesłanki kształtowania polityki podatkowej w Polsce......................... 323 Rozdział XIV Funkcje systemu podatkowego.................................................................................. 325 Wprowadzenie...................................................................................................... 325 Funkcja dochodowa............................................................................................. 326 Funkcja niefiskalna.............................................................................................. 329 3.1. Cel ekonomiczny........................................................................................... 332 3.2. Cel społeczny.................................................................................................. 333 4. Neutralność podatkowa....................................................................................... 333 4.1. Makroekonomiczny aspekt neutralności.................................................. 334 4.2. Mikroekonomiczny aspekt neutralności................................................... 335 4.3. Neutralność a podatki bezpośrednie.......................................................... 335 4.4. Neutralność a podatki pośrednie................................................................ 335 5. Wnioski.................................................................................................................. 336 Rozdział XV Postawy wobec opodatkowania................................................................................. 337 Wprowadzenie...................................................................................................... 337 Mentalność podatkowa........................................................................................ 339 2.1. Mentalność podatnika.................................................................................. 339 2.2. Mentalność organów podatkowych............................................................ 343 3. Moralność podatkowa......................................................................................... 347 3.1. Prawo naturalne............................................................................................ 348 3.2. Doktryna pozytywistyczna.......................................................................... 349 3.3. Polityka podatkowa a moralność podatkowa........................................... 349 3.4. Moralność podatkowa a świadomość prawna.......................................... 350 3.5. Moralność podatkowa a autorytety............................................................ 351 3.6. Moralność podatkowa a badania empiryczne........................................... 352 4. Opór podatkowy................................................................................................... 355 4.1. Raje podatkowe.............................................................................................. 357 4.2. Doradca podatkowy...................................................................................... 361 4.2.1. Podatnik a doradca podatkowy........................................................ 361