Kaukaz i Azja Środkowa - pakiet 2 książek Piotrków Trybunalski

1) Bawełna, samowary i Sartowie. Muzułmańskie okrainy carskiej Rosji 1795-1916 „Dni imperiów i sfer wpływów dobiegły końca” mówił w Warszawie Barack Obama, mając – oczywiście – na myśli Rosję i – zapewne – słynne stwierdzenie Putina o „największej tragedii geopolitycznej końca XX w.” Początki owego myślenia geopolitycznego sięgają korzeniami XIX stulecia, kiedy to Rosji carskiej udało się podbić słabe chanaty muzułmańskie na Zakaukaziu i w Azji Środkowej. Te ostatnie, nota bene, wtedy, kiedy państwo rosyjskie miało się reformować wewnętrznie. I tak się „wewnętrznie reformowało”, że doszło aż nad Araks i Amu-darię. Jakoś tak wyszło. W Londynie z nerwów obgryzano paznokcie. Wejdą do Indii, czy nie wejdą? Nie weszli. Wtedy to właśnie ukształtował się świat pojęć, wyobrażeń, a nawet pewnej specyficznej mentalności Wielkiej Gry, która odżyła w nieco zmienionej formie podczas zimnej wojny, a i dziś ma się całkiem dobrze. Okrucieństwo podbojów i strach podbitych miały zapewnić spokój, stabilizację i pozwolić na realizację „misji cywilizacyjnej”. Co z niej wyszło? Szkoda mówić. Wpadka goniła wpadkę. Tak, carscy wysłannicy nie wszystko zdążyli popsuć. To też trzeba umieć. A czego nie zdołali zniszczyć, za to już bardziej metodycznie wezmą się bolszewicy. Uderzające jest jednak, jak wiele z tego kolonialnego eksperymentu carskiej, ale tej petersbursko-oświeconej, Rosji zostało w Związku Sowieckim... A jeśli cokolwiek przydarzyło się dobrego, to głównie za sprawą wszelkiej maści podejrzanych i odmieńców: sekciarzy, obcych kolonistów, dysydentów religijnych, Tatarów, Ormian, Żydów, Polaków, rodzimej inteligencji... O tym wszystkim jest właśnie ta książka. “Nikt nie zrozumie dobrze Rosji w Europie, dopóki nie zobaczy jej w Azji” – jak stwierdził jeden z angielskich obserwatorów rosyjskiego pochodu ku wrotom Indii. 2) Najpiękniejszy klejnot w carskiej koronie. Gruzja pod panowaniem rosyjskim 1801-1917 Gruzińska historia pełna jest – z jednej strony – okrutnych wojen rozmaitego rodzaju, nacechowanych skrajnym wytężeniem sił fizycznych i moralnych, głębokim dramatyzmem, a z drugiej – zanotowała znaczne sukcesy, w określonych okresach kraj się jednoczył politycznie i terytorialnie, rozwijały się miasta i życie miejskie, nauka, kultura i szkolnictwo” – pisał wybitny gruziński historyk prof. Roin Metreweli. Narodziny, rozwój, wzloty i upadki państwa gruzińskiego pozostawały zawsze w ścisłym związku z sytuacją międzynarodową. Gruzini mieli pełne prawo pomstować na jakże zgubne nieraz przekleństwo geopolityki – położenie w strefie rywalizacji dwóch wielkich mocarstw. Z jednej strony Rzym, potem Bizancjum, wreszcie Turcy osmańscy, z drugiej – Persja, Arabowie i znów Persja, tyle że muzułmańska. Raz jedni górą, raz drudzy, nieustanne zwarcie, mordercze zapasy, ale walki nigdy nikt zdecydowanie nie wygra. Byleby tylko kraj całkowicie nie wpadł w ręce przeciwnika. Ale oto już w X w. na Kaukazie pojawia się ten trzeci: najeźdźcy z północy. Rusowie. Ponoć nim się wycofali, pogrzebali żywcem swoje żony i niewolników swoich zmarłych towarzyszy. Wtedy to był tylko epizod, awanturnicza wyprawa, o której milczą ruskie kroniki. Ale za osiem i pół stulecia powrócili. Może wiedzeni jakimiś tajemnymi jękami duchów pogrzebanych kobiet. I powrócili tym razem na dobre. Przyszli jako wybawcy, pomocnicy, przyjaciele, bracia w wierze. Przyszli wyrwać biedną chrześcijańską Gruzję z turecko-perskich kleszczy, „pozbierać ziemie gruzińskie. I może właśnie to „zbieranie” stanowić będzie największy bonus panowania rosyjskiego. Możliwość swobodnego rozwoju narodowego... Nie, zaraz, jakiego „swobodnego”? Krępowanego przecież co chwila na przeróżne sposoby, ale być może właśnie dlatego tak dynamicznego, momentami nerwowego i niespokojnego, czasem wręcz histerycznego, a niekiedy na odwrót: pełnego godności i dostojeństwa, co stanowiło jaskrawy kontrast wobec nieudolnych często, chytrych i pełnych pogardy działań administracji rosyjskiej. O tym jest ta książka, przeznaczona nie tylko dla jakże licznego grona zakochanych w Gruzji. Niech przeczytają ją także zakochani w Polsce. Bowiem w dziejach XIX-wiecznej Gruzji znajdujemy niemało wątków polskich. Natrafiamy na nie w najmniej spodziewanych momentach, w miejscach zupełnie egzotycznych. Jerzy Rohoziński (ur. 1971), historyk, antropolog kultury. Autor książek Święci, biczownicy i czerwoni chanowie. Przemiany religijności muzułmańskiej w radzieckim i poradzieckim Azerbejdżanie (nagroda krajowa „Przeglądu Wschodniego” w 2005 r.), Bawełna, samowary i Sartowie. Muzułmańskie okrainy carskiej Rosji 1795–1916 (nominacja do nagrody „Identitas 2015”, wyróżnienie „Academia 2015”), Gruzja. Początki państw (wyróżnienie w plebiscycie czytelników projektu „Literacki Jedwabny Szlak”), Narodziny globalnego dżihadu (nominacja jury i internautów do tytułu najlepszej książki historycznej II półrocza 2017 r. w plebiscycie „Historia zebrana” – kategoria „historia niebanalna”). Gruzję poznał, koordynując programy współpracy rozwojowej, naukowej i kulturalnej realizowane przez Ambasadę RP w Tbilisi. Spis treści: Bawełna, samowary i Sartowie Wykaz skrótów Wstęp I. Pod mieczem Rosji Wschód się chyli 1. Teatr wydarzeń politycznych. Kaukaz przed podbojem 2. Kaukazie drżyj: idzie Jermołow! Podbój 3. ...cały kraj skąpany był w rosyjskiej krwi. Urządzanie Zakaukazia 4. Azja Środkowa. Narodziny pojęcia 5. (Etno)krajobraz przed bitwą. O ludach i plemionach Azji Środkowej 6. ...po łupy, po perskie, po chiwańskie... O moralnym prawie do ujarzmiania stepu 7. Wrota Azji. Rosja i Kazachowie 8. Świat bez historii i giganci zionący ogniem. Rosja i chanaty środkowoazjatyckie przed podbojem 9. Wojna z Kokandem kosztowała nas więcej niż inne wojny... 10. Mądry mułło, chcemy przegnać Rosjan! Wojna z Bucharą 11. Na Chiwę! 12. Niech żyje Skobielew i jego wiarusy. Podbój Turkmenów 13. Błagali, by ich chronić... Przyłączenie Pamiru 14. Osiągaliśmy tylko najbliższe cele... Strategia podbojów? 15. O dwóch takich, co wojnę malowali. Wojna i sztuka: Wierieszczagin i Karazin 16. Od Wołgi do Gangesu. Rosja i Indie 17. W Europie byliśmy Tatarami... Narodziny eurazjatyzmu 18. Grzesznik przeklęty, wróg świata i religii. Co myśleli pokonani o zdobywcach? II. Krzyż i półksiężyc 1. Islam.ru 2. Święta Ruś i muchammedanskija religija. Rosja i islam 3. ...przybyłem, by objawić wam dobrą wolę Jej Imperatorskiej Mości. Islam oswojony 4. Kochać Allaha, służyć Carowi i... nie wierzyć Tatarom. Pożyteczni muzułmanie 5. Oni w głębi duszy nie są w ogóle muzułmanami. Islam Kazachów 6. Mój szariat to mój miecz. Islam Turkmenów 7. Jednych przeklinał, drugich błogosławił. Święte rody 8. Mułło, powróż mi z liter Koranu. O miejscowych zabobonach 9. Groby świętych 10. Skakali jakby postradali rozum. Bractwa religijne 11. Sekta Zikry. Kaukaski sufizm 12. Religia jest tajemnicą. Sekty ezoteryczne Zakaukazia 13. Zawsze był Ali. Pamirscy ismailici 14. Szyici wyróżniają się większym fanatyzmem 15. Sprawują się przyzwoicie... Bahaici 16. Szyici, sunnici i panislamizm 17. Byki. Żydzi górscy 18. Męskie westalki. Kult ognia na PÓŁWYSPIE Apszerońskim 19. Czciciele diabła. Jezydzi 20. Może kiedyś wśród modlących się ujrzymy Sarta i Kirgiza. Prawosławni misjonarze w Azji Środkowej 21. ... otaczali cerkiew, padali na kolana i bili jej pokłony. Kałmucy i prawosławie 22. szkoda, że nasza cerkiew tutaj jest taka biedna. Prawosławni misjonarze na Kaukazie 23. Haj Ekegeci i heretycy. Chrześcijaństwo ormiańskie 24. Jakiś inny naród. Chrześcijaństwo zarmenizowane III. Wszystkie narodowości Turkiestanu 1. Jak pytać o narodowość? 2. Nie ma plemienia Sartów... O tworzeniu bytów etnicznych 3. Kim są owi czarodzieje? Ujgurzy i Dunganie 4. Turecki kolos. Narodziny panturkizmu IV. Czyż nie dość już naszych zasług? Rosyjska misja cywilizacyjna 1. Boże, byle nie do Turkiestanu! Administracja 2. Powydawali fortuny na stanowiska... Indirect rule 3. Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Miasta 4. Jak domki z kart. Trzęsienia ziemi 5. ... byleby zaczęła się komunikacja... 6. Woda 7. Po co robić z dobrego pasterza złego rolnika? Jak nie ucywilizowano Kurdów? 8. Dobrodziejstwa sianokosów 9. Bawełniana gorączka 10. Bo mieli szpadle i motyki. Bezpieczeństwo publiczne 11. Przecież Bóg zabrania mahometanom picia wódki. Alkohol 12. Opium na wagę srebra 13. Kapłanki wesela i miłości. Prostytucja 14. Niech muzułmańskie kobiety chodzą z zakrytą twarzą. Ewolucja ubioru kobiecego 15. Tu dużo rozpustników. Pederastia 16. W każdej czajchanie samowar z Tuły. Herbata 17. Nasi tabibowie są nieukami... Medycyna 18. Dywanik i książka. Szkolnictwo 19. Mamy inną szkołę... Armia 20. Gdy przelano rosyjską krew. Powstanie 1916 r. 21. Rewolucjoniści w tiubietiejkach? Muzułmanie i ruch robotniczy 22. Nie jesteśmy stadem baranów. Reformatorzy z kręgu dżadydów V. Gdzie się w Azji Rus osiedli... Zmiany mapy etnicznej 1. Szli ludzie bezdomni... Rosyjska kolonizacja Azji Środkowej 2. Synowie raskołu. Staroobrzędowcy w Azji Środkowej 3. Wallenrodowie, inżynierowie, zesłańcy. Polacy w Azji Środkowej 4. Ein Dorf, Ein Glaube. Niemcy w Azji Środkowej 5. ...Rosjan cechuje humanitaryzm... Migranci z Chińskiego Turkiestanu 6. Nigdy człowiek cywilizowany nie zastąpi krajowca... Rosjanie w Kraju Zakaspijskim 7. Rosjan tu mało i nie mają kapitałów... 8. Sarty, istne żydy i pijawki 9. Hinduski lichwiarz ze swoją sakiewką 10. Rosjanin zajmuje się rolnictwem z konieczności... 11. Na pewno nas nie zdradzą... Ormianie na Zakaukaziu 12. Niewolnicy złej i ciemnej siły. Wojna ormiańko-tatarska 1905 r. 13. Wciąż przywdziewają swe teutońskie ubrania... Niemcy na Zakaukaziu 14. Nasi muzułmanie brali je za Cyganki... Rosyjska kolonizacja Zakaukazia 15. W kandały nas zakowali i za Kawkaz pognali. Rosyjscy sekciarze na Zakaukaziu 16. Ciepły Sybir. Polacy na Zakaukaziu VI. Podsumowanie Apendyks INDEKSY Indeks osób (nie obejmuje przypisów, podpisów do ilustracji, bibliografii i apendyksu) Indeks nazw geograficznych (nie obejmuje tabel) Indeks grup etnicznych i etnokonfesyjnych Najpiękniejszy klejnot w carskiej koronie ZAMIAST WSTĘPU, CZYLI WRESZCIE SAM NA SAM Z GRUZJĄ W TURECKO-PERSKICH KLESZCZACH TAJEMNICZY PROROK I UKRYTE SKARBY OSETII WIELKODUSZNA OCHRONA ROSJI ROSJA CHRONI GRUZJĘ PRZED DZIKIMI GÓRALAMI TWIERDZA ACHAŁCYCHE I ODKUPIENIE DEKABRYSTÓW PARADA NAMIESTNIKÓW I GŁÓWNODOWODZĄCYCH SPACER PO TYFLISIE GDZIE SĄ GRUZINI, GDZIE DUCH GRUZIŃSKI? NIEODPARTE PIĘKNO SUROWEGO ŚWIATA MŚCICIELA KOBY GRUZJA W OGNIU REWOLUCJI. NARODOWEJ REWOLUCJI BRATERSTWO W WIERZE I JEGO MROCZNE STRONY ŚWIĘTE DĘBY I FRANCUZI KAUKAZU PIWNICA W CINANDALI, CZYLI GRUZJA W EUROPIE I EUROPA W GRUZJI SKRÓTY, ANEKSY, INDEKSY