Niekończące się pytanie Krynica Morska

Christopher Bollas posługuje się analizą prawdziwego materiału z praktyki klinicznej, by rzucić światło na teorię psychoanalizy, która stawia na pierwszym miejscu ludzki impuls do zadawania pytań. Impuls ten, w różnych postaciach, kieruje nami przez całe życie. Niekończące się pytanie ilustruje sposób, w jaki metoda swobodnych skojarzeń Freuda przynosi odpowiedzi zarówno pacjentowi, jak i analitykowi, odpowiedzi, z których wynikają kolejne pytania i kolejne odpowiedzi, wzajemnie na siebie oddziałujące. Zapisom prawdziwych sesji analitycznych towarzyszą równoległe komentarze, które uwypuklają kluczowe aspekty metody swobodnych skojarzeń w praktyce. Zapisy te opatrzone są dalej omówieniem samych przypadków, a także szerszym odniesieniem teoretycznym, w którym akcent jest położony na Freudowską teorię logiki sekwencji: jak przekonuje Bollas, ucząc się słuchać tej logiki swobodnych skojarzeń, możemy odkryć bogatszy i bardziej złożony głos nieświadomości, niż polegając wyłącznie na Freudowskiej teorii wypartych myśli. W elokwentny i przekonujący sposób Christopher Bollas pokazuje, że pobudzanie do dalszego stawiania pytań często przynosi procesowi analitycznemu więcej korzyści niż robienie pochopnych interpretacji. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo fascynujący przebieg przyjmuje czasem sesja, ani pacjent, ani analityk nie mogą zatrzymać procesu samonapędzającego się popędu do stawiania pytań. Niekończące się pytanie jest pozycją nieocenioną zarówno dla nowego studenta psychoanalizy, jak i dla doświadczonego psychoanalityka, czytana niezależnie lub jako oparte na doświadczeniu z praktyki klinicznej uzupełnienie jej bliźniaczego tomu, The Evocative Object World (Routledge, 2008). * * * „Być może ta książka może pomóc przywrócić kamień węgielny psychoanalizy na jego właściwe miejsce” – tą myślą Christopher Bollas kończy swoją książkę Niekończące się pytanie. Ta fizycznie niewielka praca w rzeczywistości zawraca nas do wielkiego dzieła Freuda, jakim jest teoria nieświadomego umysłu, która leży u podstaw całej psychoanalizy, zarówno teorii, jak i metody psychoanalitycznej. Nie ujmując niczego dorobkowi psychoanalizy od czasów jej powstania, Bollas przypomina nam, że sercem psychoanalizy pozostaje nieświadomość, a podstawą metody psychoanalitycznej – zasada swobodnych skojarzeń pacjenta, której analityk wychodzi naprzeciw własną, swobodnie błądzącą uwagą. Zarazem wykracza on poza to, co było w centrum uwagi Freuda – niezaakceptowane, wyparte do nieświadomości myśli, impulsy i uczucia człowieka, źródło jego neurotycznych cierpień i objawów. Bollas skupia się na innej stronie nieświadomości, nawiązującej do Freudowskiej pracy marzenia sennego i analizy swobodnych skojarzeń, i rozwija tę koncepcję w kontekście terapii analitycznej. Ukazuje nam wszechobecną, nieświadomą pracę, jaka nieustannie toczy się w umyśle podmiotu, konstruując głęboką wiedzę człowieka o sobie w relacji z innymi podmiotami i ze światem zewnętrznym. Podkreśla ludzką potrzebę ciągłego poszukiwania wyrazu dla siebie samego, dla własnego, indywidualnego, niepowtarzalnego doświadczenia. Nadaje szczególną rangę pytającej funkcji nieświadomości, która sprawia, że człowiek nieustannie nieświadomie zadaje sobie pytania i szuka na nie w sobie odpowiedzi, przy czym znalezione odpowiedzi, pobudzając wewnątrzpsychiczną ciekawość, generują kolejne nieświadome pytania. W kontekście terapii analitycznej, Bollas pokazuje, że dobra jakość terapii analitycznej zależy od zdolności analityka, by pozwolić własnej nieświadomości zaangażować się w nieświadomą pracę pacjenta, dzięki czemu może mieć miejsce głęboka, nieświadoma praca wewnątrz pary analitycznej. Niekończące się pytanie jest napisane prostym, przemawiającym do wyobraźni językiem, wolnym od psychoanalitycznego żargonu, co sprawia, że każdy może ją czytać i zrozumieć ideę przekazaną przez autora: wykształcony analitycznie czytelnik, który zapewne poczuje ulgę, nie musząc przekładać skomplikowanego języka teorii na własne doświadczenie, i doceni świeżość spojrzenia autora na psychoanalizę; terapeuta innej orientacji teoretycznej, chcący zrozumieć i poczuć istotę podejścia analitycznego; każdy, niezależnie od profesjonalnego przygotowania, kto jest zainteresowany głębokim, psychicznym życiem jednostki ludzkiej. Wyjątkowy atut tej książki stanowi materiał kliniczny w postaci dosłownych zapisów sesji psychoanalitycznych z trzema pacjentkami, opatrzonych szczegółowym, autorskim komentarzem Bollasa. Pozwala to przyjrzeć się z bliska, niemal od wewnątrz, przebiegowi sesji i procesowi analitycznemu, opartemu na wspólnej, analitycznej, nieświadomej pracy pacjenta i terapeuty. Nadaje to książce Bollasa wybitny wręcz walor dydaktyczny, przywracając, jak chciałby autor, swobodnym skojarzeniom i opartej na nich pracy analitycznej właściwe im miejsce. Anna Czownicka psychoanalityczka, tłumaczka oraz redaktorka naukowa Niekończącego się pytania