Geopolityka Śródziemnomorza (E-book) Gryfino

Znaczenie i reperkusje złożonych problemów geopolityki 25 państw Śródziemnomorza zdecydowanie wykraczają poza granice tego regionu. Znajomość ich źródeł i charakteru jest kluczem do zrozumienia wielu rozgrywających się współcześnie konfliktów i napięć - od burzliwych relacji izraelsko-palestyńskich, poprzez podziały na osi umownie zwanej linią Północ-Południe, aż po toczące się z udziałem wielkich mocarstw walki na Bliskim Wschodzie. Tym, co stanowi o wyjątkowości tej pracy jest uchwycenie i opisanie zasady współzależności, dzięki czemu doskonale widać, że nawet odległe od basenu Morza Śródziemnego wydarzenia mają wpływ na politykę i sytuację 25 państw tego regionu. Wnikliwa analiza połączona z encyklopedyczną systematyką czynią z tej książki wyjątkowe kompendium wiedzy nie tylko o geopolitycznej sytuacji wszystkich państw Śródziemnomorza, ale też o przyczynach i przebiegu wielu współczesnych konfliktów, przesłankach rozmaitych, budzących kontrowersje decyzji strategicznych oraz perspektywach przyszłych kryzysów, w tym niepokojącego napięcia między światem Zachodu a światem islamu. Yves lacoste (ur. 1929 r.), francuski geograf i historyk, urodził się w Fezie (Maroko) i tam spędził dzieciństwo. W latach 1952-1955 był profesorem w Algierze, potem wspólnie z Algierczykami brał udział w walkach o niepodległość. Od 25 lat inicjuje i prowadzi badania w zakresie geopolityki: jest autorem wielu prac naukowych na ten temat. Od 1976 roku redaguje czasopismo naukowe o charakterze geopolitycznym „Hérodote”. Spis treści: Perspektywy geopolityczne Wstęp ZARYS CAŁOŚCI. MORZE ŚRÓDZIEMNE I WIELKI ŚRÓDZIEMNOMORSKI KOMPLEKS GEOPOLITYCZNY Śródziemnomorze, wyjątkowy kompleks geopolityczny Słynne „zderzenie cywilizacji” Seria konfliktów geopolitycznych w łonie świata arabskiego pomiędzy państwami a islamistami Kwestia metody Zasięg różnych zespołów śródziemnomorskich Spory terytorialne o bardzo różnym zasięgu Znaczenie sił geograficznie oddalonych od Śródziemnomorza Geopolityka a kolejne okresy historii Różne fasady Śródziemnomorza A co z Morzem Czarnym? Między fasadą północną a fasadą południową – wielkie kontrasty wybrzeży Różnice antropologiczne między fasadą północną a południową Stopniowe tworzenie się schematu nazwanego ostatecznie Północ/Południe Od idei zacofania do oskarżania imperializmu Zastosowanie globalnego modelu Północ/Południe do Śródziemnomorza Niebezpieczeństwa wynikające z karykaturalnej opozycji Północ/Południe w regionie śródziemnomorskim Z dala od regionu śródziemnomorskiego model Północ/Południe przestaje być globalny KSIĘGA I. ŚRÓDZIEMNOMORZE ZACHODNIE CZĘŚĆ PIERWSZA. PAŃSTWA FASADY PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ Rozdział 1. Portugalia Sojusz z Anglią Portugalczycy i Kastylijczycy – sojusz przeciwko islamowi i wspólny podział świata, który właśnie odkryli Portugalska katastrofa w Maroku, z której skorzystała Hiszpania, by zaanektować swego sąsiada Zarys geopolitycznych podobieństw między Portugalią a Hiszpanią Ostrożna dyktatura Salazara obalona ostatecznie przez jego kolonialną armię Rewolucja 1974 roku obnażyła geopolityczny kontrast Północ/Południe Powrót demokracji w Portugalii i Hiszpanii Rozdział 2. Hiszpania 17 autonomii i ich różne roszczenia Bałkanizacja Hiszpanii? Geopolityczna rola języków Geopolityczne kwestie, które dotyczą również Francji Stare tradycje decentralizacji w Hiszpanii Sojusz z Francją i inwazja napoleońska Niemal stuletnia reakcyjna restauracja Pojawienie się ruchów narodowych w Katalonii i Kraju Basków Kryzys roku 1898, wojna w Maroku oraz nasilenie się walk klasowych i ruchu anarchistycznego Republika skonfrontowana z walką klas, sporami wśród polityków i rewindykacjami Katalończyków i Basków Wojna domowa i rozłam wśród republikanów Geopolityczne wybory Franco po zwycięstwie Geopolityczne przyczyny restauracji monarchii Eskalacja nacjonalistycznych żądań na północy, nowe zagrożenia na południu Rozdział 3. Francja Francja a Śródziemnomorze Problemy imigracji w kraju, w którym nie mówi się o narodzie Problem geopolityczny – kształtowanie się i ewolucja koncepcji narodu we Francji Koncepcja narodu pojawiła się na kilka lat przed pojęciem „ojczyzny w niebezpieczeństwie” i wojnami zaborczymi Stosunkowa słabość separatyzmów mimo gwałtownych walk politycznych Dwa wielkie problemy demograficzne i geopolityczne Klęska roku 1940 i jej obecne konsekwencje Oddźwięk wojny w Rifie i wojny hiszpańskiej Zaskoczenie paktem niemiecko-radzieckim i „dziwna wojna” Pétain w Madrycie u boku Franco Konsekwencje klęski, późniejsza wojna w Afryce Północnej Początki Czwartej Republiki: błędy w Algierii i w Indochinach przy jednoczesnym budowaniu francuskiej potęgi nuklearnej Francja a wojna algierska W sprzeciwie wobec negocjacji – pucz generałów 13 maja 1958 roku Dwuznaczności powrotu de Gaulle’a Żmudne rozwiązywanie algierskiego problemu geopolitycznego Próby redefinicji pojęcia narodu „Dekolonizacja prowincji” wbrew Paryżowi i narodowi Kryzys maja 1968 roku i rozkwit ruchów regionalistycznych Separatyzm korsykański, geopolityczne symptomy upadku narodu Naród, który obecny jest jedynie pomiędzy wierszami Mutacje geopolityki wyborczej Postkolonialne niepokoje Rozdział 4. Włochy Państwo Kościelne, bariera między dwoma bardzo różnymi częściami Włoch Wieki „wojen włoskich” toczonych przez obcych Włoscy rewolucjoniści i kolejne „wojny włoskie” Kwestia południowych Włoch od 1860 roku do dziś Mafie i ich terytoria Między wojnami: Mussolini Niezwykle skomplikowany koniec wojny i pięćdziesiąt lat silnych wpływów demokracji chrześcijańskiej Naród a ruchy separatystyczne w północnych Włoszech Malta CZĘŚĆ DRUGA. PAŃSTWA FASADY POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ Rozdział 5. Tunezja Starożytne granice Geopolityczna oryginalność Tunezji Wysiłki modernizacyjne, które sprzyjały kolonizacji Ruch narodowy w Tunezji Tunezja, wojna w Algierii i pokusa socjalizmu Rozdział 6. Algieria Algier i śródziemnomorska wojna korsarska Bunt plemion środkowego Maghrebu przeciw dejowi Algieru Od długiej wojny przeciwko Abd Al-Kadirowi do podboju Kabylii Polityka „królestwa arabskiego”, rewolta kolonów i późniejsze powstanie w Kabylii Nagły rozkwit uprawy winnej latorośli i nagła proletaryzacja drobnych kolonów Wzrost liczby szkół w Kabylii i kabylska emigracja Od „zamieszek w Satif” do początków „wydarzeń algierskich” Prawdziwe początki wojny algierskiej Rok 1958 w Algierze i w Paryżu Jeszcze cztery lata wojny w Algierii Problemy niepodległej Algierii Geopolityka i pierwszy kryzys niepodległej Algierii Od uzyskania niepodległości – stała rywalizacja z Marokiem Zadziwiająco pozytywne i złożone postkolonialne stosunki między Algierią a Francją Kryzys 1988 roku i ewolucja w kierunku wojny domowej Rozdział 7. Maroko Geografia, historia i geopolityka Geopolityka pierwszych marokańskich dynastii Model Ibn Chalduna Maghreb na styku wielkich imperiów Ostatnia dynastia, schyłek systemu Ibn Chalduna i zwodnicze początki modernizacji Imperialistyczna rywalizacja o Maroko i „zasada otwartych drzwi” Rozszerzenie zasięgu bled machzan i sprytna nacjonalizacja zasobów naturalnych Wojna w Rifie i kolonialne sprzeczności Początki marokańskiego ruchu narodowego i kryzys niepodległości Niekończący się konflikt o Saharę Zachodnią KSIĘGA II. ŚRÓDZIEMNOMORZE WSCHODNIE CZĘŚĆ TRZECIA. PAŃSTWA FASADY PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ Rozdział 8. Turcja Cieśniny – podstawa geopolitycznej oryginalności Imperium Osmańskiego Solidne Imperium Osmańskie na bazie struktur Bizancjum Sławny korpus janczarów oraz oznaki zacofania wojskowego imperium Rozkwit ruchów narodowych i napór imperiów europejskich Wzrost potęgi Egiptu i pojawienie się problemów na Bałkanach Próby reform i sojusz z cesarstwem niemieckim prącym nad Zatokę Perską Rewolucja młodoturków, wojny bałkańskie i pierwsza wojna światowa Powstanie arabskie 1916 roku, upadek imperium i pojawienie się Mustafy Kemala Traktat z Sèvres, wojna przeciw Grecji oraz Traktat Lozański Odgórna laicyzacja aparatu państwa i odrzucenie świata arabskiego „Kwestia wschodu” – problem kurdyjski GAP – przyczyny geopolityczne i przyszłe nie mniej geopolityczne konsekwencje wielkiego systemu wodnego Kwestia przystąpienia Turcji do Unii Europejskiej: korzyści i geopolityczne zagrożenia Rozdział 9. Bałkany Skomplikowane ukształtowanie powierzchni – wielka strategiczna oś: Morawa – Wardar Wojny bałkańskie i wydarzenia dwóch wojen światowych na Bałkanach Starcia zimnej wojny zaczęły się na Bałkanach, gdzie nawet państwa komunistyczne rywalizowały ze sobą Geopolityczna tragedia: rozpad Jugosławii Słowo „bałkanizacja” używane dziś poza Bałkanami na określenie coraz bardziej gmatwających się sytuacji geopolitycznych Głębokie przyczyny bałkanizacji Bałkanów: różnorodność języków, konflikty religijne i rola wielkich mocarstw Państwa byłej Jugosławii Skłócone ludy na zachodzących na siebie terytoriach Słowenia i Chorwacja Bośnia i Hercegowina: trzy rywalizujące ze sobą „jednostki” Czarnogóra Kosowo – pierwsza przyczyna jugosłowiańskiej wojny domowej Serbia – ciężko doświadczona i potępiona przez Wspólnotę Europejską Albania 1912 rok – Albańczycy niechętnie rozstają się z Imperium Osmańskim Rola albańskich komunistów Mafie i albański chaos Bułgaria Słynny traktat z San Stefano i projekt Wielkiej Bułgarii Bułgaria – zwrot od sojuszu z Rosją ku sojuszowi z Niemcami i przejście pod kontrolę ZSRR w 1944 roku Ewolucja stosunków z Turcją Grecja Półwysep, archipelagi oraz ich sytuacja geopolityczna Zadziwiający przebieg granicy morskiej między Grecją a Turcją Wielka geopolityczna idea i wielka geopolityczna katastrofa Polityczne konsekwencje „wielkiej katastrofy” Dyktatura pułkowników i jej upadek na skutek wydarzeń na Cyprze Grecy a kwestia Macedonii Cypr Skomplikowane stosunki Cypryjczyków z Anglikami, Turkami i Grecją Podzielony na dwie części Cypr, przy czym część grecka ma się jeszcze lepiej po przystąpieniu do Unii Europejskiej CZĘŚĆ CZWARTA. PAŃSTWA FASADY POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ Rozdział 10. Libia Greckie dziedzictwo Trypolitanii i Cyrenajki oraz saharyjska oaza Fazzan Bractwo sanusijja konsekwencją podboju Algieru Podbój włoski, który rozpoczęła współpraca Afrikakorps, zwycięstwo sanusijji i Kaddafiego Kaddafi – lider „Stanów Zjednoczonych Sahary” rusza na podbój Czadu Wszechstronne antyimperialistyczne zaangażowanie Kaddafiego Konfrontacja ze Stanami Zjednoczonymi i z pustynią Geopolityczny zwrot Kaddafiego Rozdział 11. Egipt Najstarsze prawdziwie scentralizowane państwo. Czy Egipt rzeczywiście był w przeszłości „społeczeństwem wodnym”? Między Maghrebem a Maszrekiem – Egipt i Kair jako centrum świata arabskiego Tak naprawdę Kair stworzyli maghrebscy Berberzy w X wieku Przejęcie władzy w Egipcie przez Saladyna i powołanie do życia nowej formacji wojskowej – Mameluków Wielka dżuma pustoszy w 1348 roku mamelucki Egipt, który ostatecznie w 1517 roku podbijają Osmanowie Jakie były geopolityczne przyczyny ekspedycji egipskiej? Wielki geopolityczny projekt Muhammada Alego Podboje Muhammada Alego. Odgórna mobilizacja Egiptu Podbój Sudanu – czy wielka kwestia geograficzno-historyczna? Kanał Sueski i Egipt w pułapce międzynarodowych finansów Rewolta Urabiego Paszy i brytyjski prokonsulat Lorda Cromera Konsekwencje protektoratu brytyjskiego w Sudanie Narodowy ruch egipski, lecz również ruch Braci Muzułmanów Skutki wojny światowej i wojny przeciwko Izraelowi: przejęcie władzy przez Wolnych Oficerów 1956 rok, niepodległość Sudanu i decyzja o wybudowaniu Wielkiej Tamy Asuańskiej Reperkusja tej decyzji – nacjonalizacja Kanału Sueskiego w 1956 roku oraz fiasko interwencji francusko-angielskiej Wysiłki Nasera w celu objęcia przywództwa w świecie arabskim i arabskim socjalizmie. Konflikt Nasera z Braćmi Muzułmanami Od wojny sześciodniowej 1967 roku do Traktatu Pokojowego z Izraelem w 1979 roku Egipt na marginesie państw arabskich w latach 1979–1993, ryzyko przejścia pod kontrolę Braci Muzułmanów. KSIĘGA III. BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD Rozdział 12. Niezwykle skomplikowany podzespół geopolityczny Bardzo szczególny zespół geologiczny: rozpadlina i jedyny w swoim rodzaju obszar subdukcji Skrzyżowanie Morze Śródziemne – Ocean Indyjski i Żyzny Półksiężyc Geopolityczny szkic wypraw krzyżowych Rozczłonkowanie Bliskiego Wschodu Konflikty o wiele bardziej skomplikowane, niż by się to mogło wydawać Ostracyzm państw arabskich w stosunku do Palestyńczyków Rozdział 13. Bliskowschodnie państwa arabskie Chaotyczny koniec mandatu francuskiego i pojawienie się partii Baas Syria Kwestia sandżaku Aleksandretty i jej skutki „Arabski Bismarck” przeciwny utworzeniu państwa palestyńskiego Liban Pakt Narodowy między wspólnotami religijnymi i zadziwiająca słabość aparatu państwowego Napływ Palestyńczyków i piętnaście lat wojny domowej podsycanej przez Syryjczyków i Izraelczyków Hezbollah zbrojony przez Syryjczyków i Irańczyków Jordania Rozdział 14. Izrael i Palestyna Syjonizm – osobliwy projekt geopolityczny Osadnictwo kolonów żydowskich na malarycznych równinach Palestyny Złe relacje syjonistów i brytyjskich władz kolonialnych Zaskakujące zwycięstwo Izraela w pierwszej wojnie Wojny Izraela z sąsiednimi państwami arabskimi Zawieranie porozumień z sąsiednimi państwami arabskimi „Ortodoksi” oraz żydowskie osiedla na Zachodnim Brzegu Powstanie świadomości narodu palestyńskiego Porozumienia z Oslo i ich porażka Druga intifada o wiele bardziej krwawa od poprzedniej Kryzys 2006 roku Wojna w Libanie, lipiec–sierpień 2006 roku Rola państw Środkowego Wschodu w konfliktach na Bliskim Wschodzie CZĘŚĆ PIĄTA. PAŃSTWA ŚRODKOWEGO WSCHODU Rozdział 15. Irak i Iran Rywalizacja angielsko-amerykańska i sojusz Iranu z USA po nacjonalizacji irańskiej ropy Przyczyny islamskiej rewolucji, która usunęła Stany Zjednoczone z Iranu Konsekwencja rewolucji irańskiej: wzrost potęgi Iraku Inwazja na Kuwejt i wojna w Zatoce 1991 roku Reperkusje zamachów z 11 września 2001 roku Wojna w Iraku i konflikty pomiędzy wrogami Amerykanów… … i coraz ostrzejszy konflikt z Iranem Federalizacja Iraku, a nawet całego Środkowego Wschodu? Rozdział 16. Od serca islamu po peryferie Środkowego Wschodu Arabia Saudyjska Afganistan Skrajna religijność polityczna Wojna afgańska Perspektywy Bibliografia