Podstawy prawoznawstwa, teorii i filozofii prawa. Reinterpretacja krytyczna Barczewo

„[…] jestem pełen podziwu dla prof. Tokarczyka, wybitnego uczonego, wielkiego autorytetu w sferze filozofii prawa, iż podjął się takiego przedsięwzięcia, a mianowicie zamieszczenia w jednej monografii części poświęconych: podstawom prawoznawstwa, podstawom teorii prawa oraz podstawom filozofii prawa. Zamysł ten uważam za bardzo ciekawy, wziąwszy pod uwagę, że wszystkie trzy części, chociaż stanowią dzisiaj odrębne dyscypliny badawcze, a przede wszystkim odrębne dyscypliny dydaktyczne – wychodzą z tego samego pierwotnego nurtu badawczego dotyczącego refleksji nad prawem i jego istotą, jego strukturą, stosowaniem i jego skutkami, jego funkcjami społecznymi. Także dzisiaj można powiedzieć, że podziały między tymi trzema częściami wyodrębnionymi w pracy wynikają w gruncie rzeczy bądź z przesłanek (funkcji) dydaktycznych, bądź z przesłanek metodologicznych, które często wiążą się z przyjęciem określonych założeń. Wyrażałem […] swoje pochwały dla części dotyczącej filozofii prawa. Dodam […] że bardzo dobrze, iż znalazł się tutaj rozdział poświęcony biojurysprudencji, w sferze której prof. Tokarczyk jest wybitnym autorytetem. Recenzowana praca warta jest publikacji i uwagi w środowisku prawniczym”. Fragment recenzji prof. zw. dr. hab. Adama Jamroza Spis treści: WPROWADZENIE..........................................................................................................11 CZĘŚĆ PIERWSZA PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA Rozdział I ŹRÓDŁA LUDZKIEGO POZNAWANIA...................................................................15 1. Wiedza, filozofia, nauka.............................................................................................15 2. Specyfika źródeł poznawania.....................................................................................15 3. Oceny wartości wiedzy...............................................................................................17 Rozdział II OPISYWANIE NAUK PRAWNYCH...........................................................................19 1. Miejsce nauk prawnych..............................................................................................19 2. Klasyfikacje nauk prawnych......................................................................................20 3. Metodologia nauk prawnych.....................................................................................22 Rozdział III DEFINIOWANIE ISTOTY I ZAKRESÓW PRAWA..................................................25 1. Wieloznaczność pojęcia prawa..................................................................................25 2. Klasyfikacja rodzajów prawa......................................................................................27 3. Główne funkcje prawa................................................................................................30 Rozdział IV ZWIĄZKI I RELACJE PRAWA.....................................................................................33 1. Prawo a państwo..........................................................................................................33 2. Prawo a normy statutowe...........................................................................................35 3. Prawo a obyczaje i moralność....................................................................................36 Rozdział V ZAGADNIENIA STRUKTURY PRAWA....................................................................41 1. Jednostki struktury prawa..........................................................................................41 2. Normy a przepisy prawne..........................................................................................43 3. Klasyfikacje norm i przepisów prawa.......................................................................45 Rozdział VI CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU PRAWA..............................................................48 1. Pojęcie systemu prawa................................................................................................48 2. Cechy systemu prawa..................................................................................................49 3. Podziały w systemie prawa.........................................................................................50 Rozdział VII TWORZENIE I ŹRÓDŁA PRAWA..............................................................................53 1. Pojęcie tworzenia i źródeł prawa...............................................................................53 2. Sposoby tworzenia prawa...........................................................................................54 3. Opisywanie aktów normatywnych............................................................................57 Rozdział VIII STOSOWANIE PRAWA.................................................................................................59 1. Niejednoznaczność stosowania prawa.....................................................................59 2. Etapy stosowania prawa..............................................................................................61 3. Praktyka wykładni prawa...........................................................................................62 Rozdział IX OBOWIĄZYWANIE PRAWA.......................................................................................64 1. Pojęcie obowiązywania prawa...................................................................................64 2. Zakresy obowiązywania prawa..................................................................................66 3. Luki w prawie...............................................................................................................68 Rozdział X STOSUNKI PRAWNE....................................................................................................71 1. Pojęcie stosunku prawnego........................................................................................71 2. Fakty prawne................................................................................................................73 3. Rodzaje stosunków prawnych...................................................................................73 Rozdział XI PRAWNICY REALIZATORAMI PRAWA..................................................................75 1. Opisy prawników........................................................................................................75 2. Umiejętności i kompetencje prawnika.....................................................................76 3. Zawody prawnicze......................................................................................................78 CZĘŚĆ DRUGA PODSTAWY TEORII PRAWA Rozdział XII POJMOWANIE TEORII PRAWA.................................................................................83 1. Ewolucja teorii prawa.................................................................................................83 2. Naukowość teorii prawa.............................................................................................84 3. Zakresy przedmiotu teorii prawa..............................................................................86 Rozdział XIII SZKOŁY W TEORII PRAWA........................................................................................88 1. Uwagi ogólne o szkołach............................................................................................88 2. Tezy szkół w teorii prawa...........................................................................................90 3. Miejsce wśród nauk prawnych..................................................................................92 Rozdział XIV METODY TEORII PRAWA...........................................................................................94 1. Spory o metody prawnicze.........................................................................................94 2. Główne metody prawnicze........................................................................................95 3. Postmodernizm o metodach prawniczych..............................................................97 Rozdział XV TEORIE JĘZYKÓW PRAWA.......................................................................................100 1. O wielości języków.....................................................................................................100 2. Cechy języka prawnego.............................................................................................101 3. Cechy języków prawniczych.....................................................................................103 Rozdział XVI TEORIE SYSTEMU PRAWA........................................................................................106 1. Wieloznaczność systemu prawa...............................................................................106 2. Modele systemów prawa...........................................................................................108 3. Dwa systemy prawa....................................................................................................111 Rozdział XVII TEORIE TWORZENIA PRAWA.................................................................................115 1. Kontrowersje i zgodności..........................................................................................115 2. Stanowienie prawa.....................................................................................................116 3. Praktyka jako tworzenie prawa................................................................................118 Rozdział XVIII TEORIE OBOWIĄZYWANIA PRAWA.....................................................................121 1. Trudności definicyjne................................................................................................121 2. Rodzaje teorii obowiązywania prawa......................................................................122 3. Efektywność obowiązywania prawa........................................................................125 Rozdział XIX TEORIE WYKŁADNI PRAWA...................................................................................129 1. Pojęcie wykładni prawa.............................................................................................129 2. Rodzaje wykładni prawa...........................................................................................131 3. Dyrektywy wykładni prawa......................................................................................135 Rozdział XX TEORIE STOSOWANIA PRAWA...............................................................................140 1. Zagadnienia teorii stosowania prawa......................................................................140 2. Typy stosowania prawa..............................................................................................143 3. Modele stosowania prawa.........................................................................................145 Rozdział XXI TEORIE PRZESTRZEGANIA PRAWA......................................................................149 1. Świadomość prawna..................................................................................................149 2. Przestrzeganie prawa.................................................................................................151 3. Teorie praworządności..............................................................................................154 Rozdział XXII TEORIE ETYKI PRAWNICZEJ...................................................................................158 1. Przedmiot etyki ogólnej............................................................................................158 2. Przedmiot etyki prawniczej......................................................................................160 3. Zasady etyki prawniczej............................................................................................162 CZĘŚĆ TRZECIA PODSTAWY FILOZOFII PRAWA Rozdział XXIII PRZEDMIOT FILOZOFII PRAWA.............................................................................169 1. Kontury przedmiotu..................................................................................................169 2. Dwojakie powiązania.................................................................................................172 3. Metody i funkcje.........................................................................................................177 Rozdział XXIV FILOZOFIA PRAWA NATURY...................................................................................181 1. Problem prawa natury...............................................................................................181 2. Zarys historii prawa natury.......................................................................................183 3. Współczesne nurty prawa natury............................................................................188 Rozdział XXV FILOZOFIA POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO...................................................198 1. Założenia pozytywizmu prawniczego.....................................................................198 2. Brytyjski pozytywizm prawniczy.............................................................................200 3. Niemiecki pozytywizm prawniczy...........................................................................202 Rozdział XXVI FILOZOFIA REALIZMU PRAWNICZEGO.............................................................205 1. Cechy realizmu filozoficznego..................................................................................205 2. Realizm prawniczy.....................................................................................................206 3. Nurty realizmu prawniczego....................................................................................207 Rozdział XXVII FILOZOFIA PRAWA RÓŻNYCH NURTÓW...........................................................210 1. Wpływowe inspiracje.................................................................................................210 2. Nurty historyczne.......................................................................................................211 3. Nurty współczesne.....................................................................................................219 Rozdział XXVIII IDEA SPRAWIEDLIWOŚCI........................................................................................225 1. Pojęcie sprawiedliwości.............................................................................................225 2. Związki z innymi ideami...........................................................................................230 3. Funkcje sprawiedliwości............................................................................................233 Rozdział XXIX IDEA SŁUSZNOŚCI......................................................................................................236 1. Pojmowanie słuszności..............................................................................................236 2. Przejawy słuszności....................................................................................................237 3. Słuszność w praktyce prawniczej.............................................................................238 Rozdział XXX IDEA PORZĄDKU PRAWNEGO...............................................................................241 1. Usytuowanie idei........................................................................................................241 2. Rodzaje porządków....................................................................................................244 3. Znaczenie porządków................................................................................................248 Rozdział XXXI IDEA UMOWY SPOŁECZNEJ....................................................................................252 1. Definiowanie, formy, źródła.....................................................................................252 2. Ewolucja kontraktualizmu........................................................................................253 3. Model i oceny..............................................................................................................256 Rozdział XXXII IDEA ODPOWIEDZIALNOŚCI.................................................................................260 1. Pojęcie i rodzaje..........................................................................................................260 2. Podmioty i zakresy.....................................................................................................266 3. Odpowiedzialność a sankcje.....................................................................................271 Rozdział XXXIII IDEA PRZYMUSU........................................................................................................274 1. Opisywanie przymusu...............................................................................................274 2. Konteksty i rodzaje.....................................................................................................277 3. Sankcje i oceny............................................................................................................290 Rozdział XXXIV PRO FUTURO.................................................................................................................295 1. Myśl biojurysprudencji..............................................................................................295 2. Powiązania biojurysprudencji..................................................................................325 3. Percepcja biojurysprudencji.....................................................................................344